قبلا گفته شد که آموزش مبتنی بر شایستگی (CBE)، در حوزه آموزش پزشکی، از اقبال وسیعی برخوردار است و معانی وسیعی از آن دریافت می شود. آنچه در حال حاضر در حوزه آموزش پزشکی، به عنوان شایستگی مورد نیاز برای تربیت پزشک، مورد موافقت نسبتا عمومی قرار گرفته عبارتست از: داشتن چشم انداز مناسب از نظام مراقبت سلامتتوانایی اندازه گیری و بهبود بخشیدن به کیفیت مراقبتتوانایی مدیریت تیم پزشکیآشنایی با نحوه مراقبت های پیشگیرانهتوانایی برقراری ارتباط بین پزشک و بیمار و مهارت در روابط بین فردیتوانایی انجام کار تیمیمدیریت کردن اطلاعات و آشنایی با تکنولوژی اطلاعاتیمدیریت فعالیت های درمانی مبتنی بر سیستمآشنایی و پای بندی به اصول اخلاقیتوانایی تصمیم گیری مبتنی بر اطلاعات و شواهدانجام توام با مهارت پروسیجرهایی مرتبط با حرفهتوانایی انجام پژوهش و گردآوری و تحلیل اطلاعاتتوانایی استفاده از علوم پایه و بالینی در مقام عملتوانایی انجام مراقبت براساس تحلیل هزینه- اثربخشی...

در حوزه آموزش علوم پزشکی (Medical Education)، واژه تربیت مبتنی بر شایستگی، یک واژه بسیار مشهور و پرکاربرد است. به اعتقاد بسیاری از صاحب نظران حوزه آموزش علوم پزشکی، تربیت مبتنی بر شایستگی (CBE)، مبنا و فلسفه آموزش پزشکی محسوب می شود. اگر این نقش محوری و مبنای را برای CBE در آموزش علوم پزشکی بپذیریم، علی القاعده، بسیاری از فعالیت ها در حوزه آموزش پزشکی باید بر مبنای درکی که از CBE داریم سامان یابد. بر این اساس، تشریح مفهوم CBE نیز از اهمیت اساسی برخوردار می گردد ...

امروزه اندیشمندان و سیاستگذاران، برای مدیریت منابع انسانی نقش های جدیدی متصورند که یکی از مهم ترین آن ها «ابتنای بر شایستگی» در تمامی کارکردهای مدیریت منابع انسانی از برنامه ریزی و انتخاب به مثابه فرآیندهای ورودی تا توسعه و نگهداشت و فرآیندهای خروجی منابع انسانی است. هدف مقاله، نقد و بررسی کتاب مدیریت منابع انسانی مبتنی بر شایستگی اثر دیوید دوبوا و همکاران است. در این مقاله بر مبنای دو روش نقد صورت گرایانه که بر فرم-یعنی عناصری مانند ساختار و نگارش-متمرکز است و نقد پژوهشی که به محتوا اصالت می دهد و نیز بر اساس معیارهای شورای نقد و بررسی متون و و کتب علوم انسانی به نقد اثر پرداخته شد. یافته ها نشان داد نقاط قوت اصلی کتاب، برخورداری از دیدگاه توامان نظری و کاربردی، توجه به بافتار سازمانی در کاربرد شایستگی ها و مقابله و مقایسه فرایندهای سنتی با فرآیندهای شایستگی محور منابع انسانی هستند. در عین حال، اثر نقاط قابل بهبودی دارد که از جمله مهم ترین آن ها می توان به روزآمد نبودن منابع به رغم تجدید چاپ کتاب، اشاره به موضوعات کم ارتباط با مفهوم اصلی کتاب و لزوم تبیین شیوه های نوین فرایندهای مدیریت منابع انسانی در رویکرد شایستگی محور اشاره کرد. در پایان بر مبنای یافته ها، پیشنهادهایی در دو سرفصل شکلی و محتوایی ارایه شد.

1نامه به سردبیر در چند دهه گذشته، برنامه های آموزش حرفه ای سلامت در سراسر جهان به طرف پارادایم مبتنی بر توانمندی حرکت کرده است. آموزش مبتنی بر توانمندی(Competency Based Education: CBE)،  متکی به این اصل اساسی است که پیامدهای از پیش تعیین شده (توانمندی ها)، آموزش، یادگیری و ارزیابی را هدایت می کند تا اطمینان حاصل شود که فارغ التحصیلان در حوزه های اساسی از مهارت لازم برخوردار هستند و قادر به ارائه مراقبت باکیفیت بالا برای بیمار در سراسر دوره کاری خود هستند(1, 2). هدف CBE، تبدیل یادگیرندگان به کارکنان مراقبت های بهداشتی است که یادگیری مادام العمر دارند، متعهد به تعالی حرفه ای هستند و توانمندی هایی لازم در آنها ایجاد گردیده است. در CBE، فراگیران معمولاً در مرکز قرار می گیرند و به طور فعال درگیر فرآیند یادگیری و ارزیابی می شوند. ارائه بازخورد عملکردی به طور مکرر، فراگیران را قادر می سازد تا از طریق شناسایی فرصت های یادگیری مناسب برای توسعه بیشتر، مسیرهای یادگیری خود را شکل دهند(3-5). ارزیابی برنامه ای در دستیابی به اهداف CBE بسیار مهم است. با این حال، رویکردهای سنتی ارزیابی که عموماً به طور انحصاری بر عملکرد تراکمی ارزیابی تمرکز دارند، ممکن است دیگر مناسب نباشند. در CBE، برنامه های ارزیابی نه تنها باید تصمیم گیری مقتدرانه در مورد پیشرفت و توسعه توانمندی یادگیرندگان را تضمین کنند، بلکه باید مسیر توسعه بازخورد با کیفیت بالا برای یادگیری را تسهیل کرده،  به تاٌمل در مورد اهداف آموزش کمک نموده و استفاده از بازخورد حمایت کند. بنابرین برای بهبود عملکرد در CBE، باید برنامه ها و عملکردهای ارزیابی برنامه ای را برای یادگیری، ترکیب و یکپارچه کرد(6). ارزیابی برنامه ای  یک رویکرد جامع در سیستم  ارزیابی است که از لحاظ نظری با اصول کلیدی در CBE  همسو است، زیرا هدف آن بهینه سازی ارزیابی برای یادگیری در عین حصول اطمینان از تصمیم گیری قابل توجیه در مورد دستیابی فراگیران به نتایج مورد نظر است(7).  در ارزیابی برنامه ای، ارزیابی های دارای اهمیت کم (low-stakes Assessments) به طور مکرر و هدفمند برای ارائه بازخورد معنی دار از عملکرد طولی فراگیران و به منظور توسعه توانمندی های آنان انجام می شود. در حالی که ارزیابی­های دارای اهمیت زیاد (high-stakes decision making)، مبتنی بر تجمیع معنی دار داده های حاصل از ارزیابی های کم اهمیت است که در دوره های زمانی طولانی تر و در زمینه های گوناگون از طریق ارزیابان متعدد جمع آوری شده اند (8). با این حال، در حالی که رویکرد ارزیابی برنامه ای به طور فزاینده ای به عنوان ابزار ضروری در اجرای موثر CBE مورد پذیرش قرار می گیرد(9)، یافته های تحقیقات مختلف نشان می دهند که ادغام عملکردهای ارزیابی های مختلف در یک ارزیابی برنامه ای اغلب دشوار است(10-14). اجرای ارزیابی برنامه ای نه تنها نیاز به تغییر در طراحی ارزیابی دارد، بلکه نیاز به تغییر در دیدگاه ها و مفروضات مربیان و فراگیران در مورد آنچه که هدف و عملکرد ارزیابی با کیفیت بالا را تشکیل می دهد، دارد. بنابراین قبل از هر چیز باید تغییر در فرهنگ ارزیابی و مفروضات اساسی آن صورت گیرد(15). ظرفیت سازی یک عنصر کلیدی در هر فرآیند تغییر است. همه ذی نفعان درگیر در ارزیابی برنامه ای باید توانمندی های مورد نیاز برای ایجاد تغییر مطلوب در فرهنگ ارزیابی را توسعه دهند. با این حال یافته های تحقیقات انجام شده نشان می دهد که ذینفعان ممکن است همیشه مایل یا قادر به ایفای نقش های جدید آنطور که برای آنها در نظر گرفته شده است نباشند در عوض، رفتارهای قدیمی «به سادگی» با محیط های جدید تطبیق می یابند(17,16).

یکی از ویژگی های بارز آموزش پزشکی، لزوم یادگیری مهارت های عملی و ارتباطی در کنار آموزش های نظری و دانش تئوریک می باشد. پرورش مهارت های بالینی، عنصر پایه آموزش پزشکی و بخش مهمی از برنامه های محوری کلیه، دانشکده های پزشکی را تشکیل می دهد. کلیه دانشجویان پزشکی می بایست مهارت هایی را که برای آینده حرفه ای خود به آن نیاز دارند مانند مهارت گرفتن شرح حال، معاینه فیزیکی، مهارت های ارتباطی، تشخیصی و درمانی، مهارت های مدیریتی در زمینه های بهداشتی درمانی، طبابت مبتنی بر شواهد، توانایی استدلال و تصمیم گیری بالینی، کار تیمی، توانایی سرپرستی تیم بهداشتی و نیز توانایی مراقبت از بیماران را به نحو احسن آموخته، در عمل به کار گیرند.

هدف: مطالعه حاضر با هدف ارزشیابی فرایند ارزیابی در گروه های آموزشی دستیاری براساس رویکرد مبتنی بر توانمندی انجام شده است. روش کار: در این مطالعه ارزشیابی برنامه بر اساس رویکرد مبتنی بر توانمندی انجام شده است. بدین منظور در گام اول پلان ارزشیابی به صورت (work sheet) تدوین گردید. سپس بلوپرینت های ارزیابی فراگیر با تاکید بر رویکرد مبتنی بر توانمندی تدوین شد. در گام سوم چک لیست های ارزیابی و ابزارهای مرتبط تدوین و در پانل تخصصی نهایی شد. ارزشیابی فرایند ارزیابی دوره دستیاری از طریق مشاهده در محل(site visit) با استفاده از چک لیست و مصاحبه با مسئولان آموزشی گروه های دستیاری انجام شد. یافته ها: از نظر وضعیت سنجش توانمندی ها با توجه به برآورد انجام شده مشخص شد، به طور میانگین 83% از توانمندی ها در گروه های آموزش بالینی مورد سنجش قرار می گیرد. با توجه به اهمیت ارزشیابی کلیه ی توانمندی های دوره دستیاری در سالهای تحصیل، این امر باید مورد توجه جدی مدیران سیستم های آموزشی قرار گیرد و بر ارزیابی های مبتنی بر توانمندی با استفاده از ابزارهای متناسب تاکید گردد. بر اساس رویکرد مبتنی بر توانمندی درکلیه گروه های آموزشی آیتم مربوط به برگزاری آزمون های تکوینی میان دوره "متوسط" ارزیابی شد. با توجه به ارزیابی های انجام شده مشخص شد گروه های آموزشی 75% در حیطه عملکردی و در حیطه شناختی (در سطوح پایین) 100% آزمون تکوینی برگزار می نمایند. اما در حیطه استدلالی تنها 6. 25% گروه های آموزشی از آزمون های تکوینی استفاده می کنند و در حوزه نگرشی هیچ آزمونی به صورت تکوینی برگزار نمی گردد. نتایج: ارزشیابی وضعیت ارزیابی فراگیر نشان داد بیشترین فراوانی در رابطه با روش های ارزیابی مربوط به آزمون چندگزینه ای در 100% گروه ها می باشد آزمون ایستگاهی با 92. 9% در دومین سطح از استفاده قرار گرفته است اگر چه رعایت اصول آزمون ساختارمند عینی مانند OSCE در هیچ یک از گروه های آموزشی گزارش نشده است. در سومین سطح ارزیابی Logbook است که بصورت الکترونیکی در کلیه گروه های دستیاری مورد استفاده قرار گرفته است. نتیجه گیری: با توجه به اهمیت ارزشیابی مبتنی بر توانمندی در گروه های آموزشی بالینی ضرورت دارد، اقدامات مهمی در گروه های دستیاری برنامه ریزی و اجرا گردد. همچنین برنامه ریزی برای توانمندسازی اعضای هیات علمی و ایجاد زیرساختهای لازم برای رعایت سودمندی آزمون ها، پایش کیفیت برنامه های ارزیابی فراگیر و توسعه رویکرد مبتنی بر توانمندی در فرایند در گروه های آموزش دستیاری توصیه می گردد.